در بررســی هنــر ژاپــن نمــی تــوان نقــش عواملــی ماننــد هنــر چین،آییـن هـای بـودا و شـینتو و طبیعـت بـه عنـوان عناصـری محـوری و حائـز اهمیـت را نادیـده گرفـت. ایـن عوامـل خـود موجــب شــدند تــا هنــر ژاپــن از یکپارچگــی و اســتمرار در آثار،ماننـد هنـر هنـد و تنـوع آثـار ماننـد هنـر چین،برخـوردار نباشـد.آن چـه کـه دربـاره هنـر ژاپـن شـایان توجـه اسـت نحوه ی مواجهــه ی آن بــا آمــوزه هــای هنــر دیگــر ســرزمین هــا و اسـاطیر چیـن و آمـوزه هـای هنرغربی اسـت.ژاپن در جریـان این مواجهـه ایـن تعالیـم را متناسـب بـا هویـت خـود بازسـازی کرد. بـرای مثـال ژاپـن بـا بهـره گیـری از خاقیـت، سـبک اوکیو-ئه و آثـاری یگانـه ماننـد آثارچـاپ دسـتی و باسـمه های چوبـی را به وجـود آورد.ایـن آثـار و در گـذر زمـان چنـان مـورد توجـه قـرار گرفـت کـه بعدهـا امپرسیونیسـت هـا و پسـت امپرسیونیسـت ها از آن هـا الهـام گرفتـه و تاثیـرات آن نیـز همـواره در هنـر معاصـر نمـود دارد در ایـن جـا ،ایـن هنـر بـه طـور اجمالـی و مختصـری معرفـی مـی شود(.موسـوی نیـا،)1387 آنچـه کـه بایـد در بررسـی ایـن جلـوه از هنـر ژاپـن مـورد توجـه قـرار بگیـرد همزمانی آن بـا نظام فئودالی و شـگون سـالاری حاکم بـر فضـای ژاپـن اسـت .در ایـن دوران بـه وسـطه ثبـات تجـاری و شـهری پدیـد آمـده در جامعـه، مـردم عـادی بیـش از پیش دسـت بـه نقـش آفرینـی در ایـن حـوزه زدنـد.در ایـن دوره از تاریـخ ژاپن کـه در آن نظـام فئودالـی جایگزیـن حاکمیت کهنه شـد بـود و آن را مـی تـوان دوران «پیـش از نـو» نامید،ژاپـن شـاهد دو دوره ی هنری بـا نام هـای مومویامـا و ئـدو اسـت(.ملک زاده،)1381 در ایـن دوره سـبکی بـه نام اوکیو-ئـه ()ukiyo-eدر نقاشـی گرفت .اوکیو-ئـه به معنـای زندگانـی و آداب مردمان زمانه اسـت.اوکیو-ئه گونه ای از چاپ کلیشـه چوبی اسـت(.ملک زاده،)1381 ایــن ســبک توســط فــردی بــه نــام «هیشــی کاوامورونوبــو» Hishikawa Moronob در ســال 1681پدیــد آمــد.او توانسـت بـرش هایـی از زندگـی روزمـره ی مـردم را در قالـب هنـری واقعـی و کمـال یافتـه به تصویـر بکشد.باسـمه کاری نوعی هنـر مرتبـط بـا جنبـش اوکیوئـه اسـت کـه در اواخـر سـده ی هفدهــم میــادی پدیــد آمد(.ملــک زاده،)1381 باسـمه در لغـت بـه معنـای» تصاویـر دنیـای شـناور» و» تصاویر دنیـای گـذران «و بـه طـور عرفـی نـام جنبشـی در مـردم نگاری ژاپنـی اسـت کـه هـدف آن ارضـای ذوق قشـرهای پیشـه ور و سـوداگر و عامـه مـردم بود(.فریدنـژاد،)1385 در مطالعـه و بررسـی تاریـخ هنـر ،چیـن همـواره در مقـام ابداع کننـده بـه چشـم مـی خـورد و خواسـتگاه و مبـدأ اندیشـه هـا و طـرح هـای نـو اسـت. ایـن اندیشـه هـا و طـرح هـا بـه دیگـر سـرزمین هـا از جملـه ژاپـن رسـیده و سـرانجام درآن جـا بـه کمـال مطلـوب خـود مـی رسـند. باسـمه کاری نیـز همـان طور کـه پیـش ً تـر بـدان اشـاره شـد، محتمـا از آمـوزه هـای هنـر چیـن بـه ژاپـن رسـیده اسـت امـا ابـداع باسـمه هـای چوبـی اوکیو-ئــه را مشــخصا بــه» مورونوبــو» نســبت مــی دهنــد.او ً احتمـالا نخسـتین هنرمنـدی بـود کـه از گـراوور چوبـی بـرای موضوعــات روزمــره اســتفاده کــرد و ایــن تکنیــک بــه خاطــر ً ارزانـی آن سـریعا بـه عنـوان وسـیله ای بـرای تکثیـر و توزیـع مـورد اسـتفاده قـرار گرفت(.فریدنـژاد، )1385باسـمه هـای او در میــان جامعــه و عامــه مــردم بــه ســبب پرداختــن بــه زندگــی روزمره،جذابیت،تولیـد انبـوه و ارزان قیمـت بـودن رواج بسـیاری یافتند(.ملـک زاده،)1381ایـن آثـار بـه دلیـل مضمـون و محتوای شـان کـه مبتنـی بـر فرهنـگ عامـه مـردم جامعـه و جلـوه هـای زندگــی روزمــره بــود چنــدان مــورد توجــه اقشــار و طبقــات بـالای جامعـه و اشـراف قـرار نمـی گرفتند(.فریدنـژاد،)1385 از موضوعـات باسـمه هـا مـی تـوان بـه تصاویـر جلـوه هایـی از زنگی روزمـره افراد جامعه،مناظر طبیعی،صحنه هـای تئاتر،چهره ی بازیگـران در نقـش هـای مشـهور و روسـپیان اشـاره کرد.مورونوبو عـاوه بـر بـه تصویـر کشـیدن ایـن موضوعـات و صحنـه هـای عاشـقانه بـه جنـگاوران افسـانه ای و موضوعـات تاریخـی نیز می پرداخـت و آن هـا را بـه تصویـر مـی کشـید. (فریدنـژاد،)1385

در سـده دوم یعنـی سـده هجدهـم هارونوبـو بـا تاکیـد بیشـتر بـر زندگــی روزمــره و توجــه بــه مــادران و کــودکان و بــازی هــای کودکانـه باسـمه کاری چنـد رنگـی را بـه حـد مطلوبـی رسـاند و آن را کامـل کرد.هیروشـیگه بیشـتر بـه مناظـر طبیعـی و زندگـی روسـتایی و اوتامـارو بـه زنـان و پرنـدگان و گل هـا پرداخـت و باسـمه هـای رنگینـی بـا ایـن مضامیـن سـاخت . وی نخسـتین هنرمنــدی در ایــن حــوزه بــود کــه آثــارش در اروپــا شــناخته و مشـهور شـد و شـاید بتـوان یکـی از اولیـن جرقـه هـای آشـنایی غربیـان بـا ایـن سـبک و بعدهـا گرایـش یافتـن امپرسیونیسـت هـا و پسـت امپرسیونیسـت هـا بـه ایـن سـبک را بـه واسـطه ی ایـن آثـار دانسـت.از میانـه ی سـده هجدهـم موضوعاتـی نظیـر پرنـدگان،گل ها،حیوانـات و بـه طـور کلـی چشـم اندازهـا و مناظر طبیعـی رواج بیشـتری یافتنـد و بـه موضوعـات رایـج باسـمه های ژاپنـی اضافـه شـدند(.فریدنژاد،)1385 همـان طـور کـه پیشـتر گفته شـد در سـده هجدهم میادیباسـمه کاری چندرنگـی توسـط هارونوبـو کمـال یافت.می توان کاربسـت تکنیـک هـای چندرنگـی کـه «نیشـیکی ئـه» نامیـده می شـود را نـوآوری و دسـتاورد جدیـد سـده دوم دانسـت.تا پیش از این سـده و در سـده هفدهـم میـادی فـن آوری چـاپ چندرنگـی در ژاپـن وجـود داشـت امـا از آن بـه منظـور چـاپ کاب هـای علمـی و ریاضـی اسـتفاده مـی شـد و آثـار چاپـی چندرنگـی بـه صـورت تـک برگـی در اواسـط سـده هجدهـم موجودیتـی مسـتقل یافتند. (فریدنژاد،)1385

«سـوزوکی هارونوبـو(»)SuzukiHarunoboنخسـتین هنرمنـدی بـود کـه بـه چـاپ بـه شـیوه ی نیشـیکی ئـه روی آورد.هارونوبو به سـفارش گروهـی از صاحـب نظران کـه «کیوسن»نویسـنده ی ژاپنی آن هـا راهدایـت مـی کرد،بـه سـاخت یـک تقویـم چنـد رنگـی بـه روش باسـمه چوبـی پرداخت.ایـن قویـم هـا بـدون توجه بـه ارزش ً زیبایـی شـناختی و بـازار تجـاری شـان صرفـا بـه عنـوان تقویـم مـورد توجـه قـرار گرفتند.هارونوبـو از آن زمـان تـا سـال پـس از آن،یعنـی تـا زمـان مرگـش بـه سـاخت هـزاران تقویـم بـه همیـن شـیوه بـا روش هـای کاسـیک و نـو پرداخت(.فریدنـژاد،)1 از موضوعــات مــورد عاقــه ی هارونوبــو مــی تــوان بــه «فوریــو نانــا کوماچی»یـا هفـت اتفاق اصلـی در زندگی شـاعر زیبـاروی، آن عصر،هیان،که پنـج روایـت متفـاوت بـرای ان سـاخت و دو زیبـاروی آن عصر،دختـران دو تاجـر یعنـی «اوسـن» و «اوفوجـی» اشـاره کـرد.از ویژگـی هـای کارهـای هارونوبـو ایـن اسـت کـه او هیـچ گاه تـاش نمـی کنـد تـا بـه پیکـره هـای زنانـش ویژگـی های خـاص و منحصر بـه فـردی ببخشـد(.فریددنژاد،)1385 کیتـاگاوا اوتامـارو(» )Kitagawa Utamaroهنرمنـدی بود که توانسـت در سـده هجدهـم تغییـر احـوالات و سـلیقه و ذوق مـردم را به بهترین شـکل در آثـارش بـاز نمایـی کنـد.او بـه همـراه «توسوسـای شـاراکو»تاش کردند تـا در آثارشـان چهـره هـای محبـوب و جـذاب دنیـای گـذران را همـان گونـه کـه هسـت بـا تمـام صـورت هـا بیرونـی و طبیعـی و لـذت هـای گـذرا و نفسـانیات و شـهوات دنیـوی بـه تصویـر بکشـند.اوتامارو عمـری طولانـی و پربـار داشـت.او در حـوزه هـای گوناگـون هنـری فعـال بـود. موضـوع مـورد عاقـه ی او نمایـش زنـان زیبـاروی بـود.او عاوه بـر زنانی کـه در منطقـه سـرگرم سـازی یوشـی وارا سـکونت داشـتند،زنان معمولـی شـهری را در هنـگام انجـام فعالیـت هـای روزمـره و کارهـای روزانـه مورد توجـه قـرار می‌داد.ویژگـی آثـار او نشـان دادن حـالات روان شناسـانه و چهـره در پـس گریـم و آرایـش بازیگـران تئاتـر کابوکـی بـود.او در نشـان دادن روح و طبیعـت و ذهـن زنانـه و بـه تصویـر کشـیدن آن بـا ظرافـت و جزئیـات هرچـه بیشـتر مهـارت داشـت.از آثـار او مـی تـوان به«پنـج نـوع مرکـب از انسـان هـای شـمالی» اشـاره کرد(.فریدنـژاد،)1385

شـاراکو ()sharakoرا مـی تـوان یکـی از مشـهور تریـن و در عیـن حـال مرمـوز تریـن پدیدآورنـدگان باسـمه هـای چوبـی دانست.شـاراکو حـدود صـد و پنجـاه باسـمه چوبـی از تصاویـر بازیگـران نمایش«کابوکـی» خلـق کـرد کـه ایـن آثـار از بـی نظیرتریـن و بـی بدیـل ترین آثـار در میان باسـمه هـای چوبـی هسـتند.این باسـمه هـا کـه از چهـره هنرپیشـگان و بازیگـران تئاتـر محبوبـی ماننـد کابوکـی بودنـد مـورد توجـه مـردم قـرار گرفتنـد و از آن هــا اســتقبال شــد.درواقع ایــن آثــار ماننــد پوســترهای امــروزه مــا بودنـد. شـاراکو پـس از خلـق ایـن آثـار در اوج خاقیـت و هنـر در سـال 1795بـرای همیشـه ناپدیـد شـد و حـوادث زندگـی او ناشـناخته مانـد. (فریدنژاد،)1385 طبیعـت همـان طـور کـه پیشـتر بـدان اشـاره شـد از جملـه موضوعـات مورد توجه باسـمه هـای ژاپنی بـوده است.نقاشـان مشـهوری از جمله «هوکوسـای» و« هیروشـیگه» طبیعـت را محـور اصلـی کار خـود قـرار دادند. مجموعــه آثــار باســمه ای هوکوســای ()Katsushika Hokusaiاز کــوه فوجـی شـهرت بسـیار دارد.او عـاوه بـر طبیعـت و مناظـر آن کـه محـور اصلـی کارش بـود وقایـع روزمـره زندگـی و حـوادث روایـی را بـه عنـوان محورهـای فرعـی کار خـود مـورد توجـه قـرار می‌داد .نقاشـی هـا و آثار او در اروپـا مـورد توجـه قـرار گرفـت و بـه منبـع الهامـی بـرای هنرمنـدان اروپایـی تبدیـل شـد.از آثـاراو مـی تـوان بـه مـوج هـای اقیانوس،بـارش ناگهانــی در کوهپایه،مســافران از رود اویــی مــی گذرنــد و…اشــاره کــرد. (تسنیمی،)1385 هیروشـیگه( )Utagawa Hiroshigeاز هنرمنـد هـم عصـر خـود یعنـی هوکوسـای جـوان تـر بـود امـا بـا این وجـود در خلـق اثرهایـش از آثـار او الهـام مـی گرفـت و شـیوه ی کلـی کارش شـبیه بـه او بود.هرچنـد کـه آثار او روان تـر و حقیقـی تـر بـود و انتخـاب رنـگ هـا در آن هـا بـا ظرافـت بیشـتری صـورت مـی گرفـت.او نیـز مانند هوکوسـای بـه تصویرسـازی از پرنـدگان و گل هـا و مناظـر طبیعـی روی آورد.او در منظـره سـازی و بـه تصویـر کشـیدن آن اسـتاد بـود .از آثـار هیروشـیگه مـی تـوان بـه بـرف شـبانه در کامبارا،پـل بزرگ،بـاران ناگهانـی در اتاکه،دریاچه هاکونه و…اشـاره کرد.(تسنیمی،)1385 بـه طـور کلـی مکتـب اوکیو-ئـه و بـه دنبـال آن خلـق و آفرینـش باسـمه هـای چوبـی در تاریـخ ژاپـن بسـیار شـایان توجـه اسـت همـان طـور کـه پیشـتر اشـاره شد،شـیوه ی خلـق ایـن آثـار بـا سـنت هـا و آداب ژاپنـی بسـیار منطبـق بـوده اسـت بـه همیـن دلیـل در ایـن آثـار وضـع جامعـه و اقشـار متوسـط جامعـه و زندگـی روزمـره آن هـا در آن دوره از تاریـخ ژاپن بـه خوبـی بازنمایانـده می‌شود.این آثـار بـه واسـطه ی اهمیـت و جذابیت شـان در اروپـا و غـرب نیـز مـورد توجـه قـرار گرفتنـد بـه طـوری کـه در قـرن نوزدهـم امپرسیونیسـت هـا و پسـت امپرسیونیسـت ها بـا الهـام از آن هـا آثـار بسـیاری آفریدنـد.در ایـن یادداشـت سـعی بـر ایـن شـد کـه بـا توجـه بـه اهمیـت آثـار باسـمه ای در هنـر ژاپـن و بازنمایـی وضـع ژاپـن در آن دوره از تاریخ،بـا نگاهـی گـذرا و اجمالی،بـه معرفـی کلـی ایـن آثار و برخـی از هنرمنـدان بـه نـام در ایـن زمینـه پرداختـه شـود.

منابع:

موسـوی نیا،زهره،تزئیـن عارفانـه در نقاشـی هـای ژاپنـی نگاهـی بـه نقاشـی هـای چاپـی قرن17و،18ماهنامه گلســتانه

ملــک زاده،الهام،ســیری در تاریــخ و فرهنــگ ژاپن،کتــاب مــاه تاریــخ و جغرافیا،خــرداد و تیر،1381شــماره56و57

فریدنژاد،شروین،باســمه هــای چوبــی ژاپنــی در ســده هــای17و،18فصلنامــه هنرهــای تجسمی،فروردین،1385شــماره24

تسنیمی،نعیمه،انسـان و طبیعت از منظر نقاشـان ژاپنی،کتاب تخصصی هنرهای تجسـمی:خیال شرقی،خرداد،1385شماره3